GÜZELYURT İLÇESİ TARİHİ
Eski adı Karballa daha sonra Gelveri olan Güzelyurt, paleolitik çağdan beri insanlara yurt olmuştur. Şu andaki ilçe önemli bir neolitik (M.Ö 6500 - 5000) yerleşim merkezi üzerine kurulmuştur. Bu bölge Eti, Hitit, Pers, Kapadokya Krallığı, Eski yunan, Roma, Bizans, Selçuk ve Osmanlı medeniyetlerine beşiklik yapmıştır. Gelveri İlçesi; yumuşak kayalı peri bacaları ile dolu bir yere kurulmuştur. Kayaların içerisinde çok eskilerden kalma bir çok kavimlerin eserlerini taşıyan oyma yapılar, mağaralar, kaleler, mabedler, medfenler, yer altı çarşıları sayılamayacak kadar çok olan tarihi görünümlü bir ilçedir.
Güzelyurt tarihi gelişmesini özellikle, Nenezili (bugün bekarlar) din bilgini Aziz Gregorios Teologos'a (4 y.y.) borçludur. Kendisine Gelveri' yi merkez olarak seçen bu aziz, Hristiyanlığın Anadolu' da yayılmasını sağlamıştır. O dönemde manastır yaşantısının temelini atmıştır. İleri sürdüğü fikirler daha sonra Ortodoks mezhebini ortaya çıkarmıştır. İlçe'de ve Manastır Vadisi'nde Bizans ve Osmanlı döneminden kalma kayalara oyulmuş elliye yakın kilise vardır. Ayrıca üç yeraltı şehri ve bir kaya camii bulunmaktadır. Yarı kayadan oyma, cepheleri işlemeli Rum evleri, Kapadokya mimarisinin en güzel örneklerini teşkil etmektedir. Güzelyurt İlçesi'nde ve yakın çevresinde bulunan tarihi eserler, Kapadokya'nın genelindeki bütün özellikleri taşırlar.
1924 yılına kadar, İlçe'de Rum ve Türk nüfus bir arada yaşamışlardır. Büyük Mübadele'de Rumlar, Yunanistan' nın Kastorya ve Kozan köylerinden gelen Türklere evlerini terk etmişlerdir. Günümüzde ilçe halkı geçimini genellikle tarımcılık, hayvancılık, büyük şehirlerde veya yurtdışında inşaatçılık yaparak kazanmaktadır.
Ihlara Vadisi: Tarihî ve doğal güzelliğinin yanı sıra bir çok kaya kiliseye ev sahipliği yapan vadi, 14 km. boyunca Ihlara'dan Selime'ye doğru uzanmaktadır.
Manastır Vadisi: İlçenin aşağı kısmından başlayan vadi 4.5 km uzunluğundadır. Elli kadar kayadan oyma kilise ve manastıra sahiptir. İki buçuk saatlik hoş bir yürüyüşle vadiyi gezebilirsiniz. Kayadan oyma evleri, camiye çevrilmiş kilisesi ve kalesiyle ünlü Sivrihisar köyüne ulaşırsınız. 15 dakika sonra Kızıl kiliseye varırsınız.
Karballa Oteli: Karballa Dini Okulu'nun ilk binası 1856'da köyün Rum ahalisi tarafından inşa edilmiştir. 1913'te ikinci bina eklenmiştir. Rumların gitmesinden sonra bina , ilkokul, nahiye müdürlüğü, karakol ve sinema olarak kullanılmıştır. Güzelyurt Belediyesi ve Özel idare'ye ait olan bu tarihi binalar 1985 yılında İstanbul Yıldız Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Profesörü sayın İsmet Ağar yılmaz yönetiminde otel olarak restore edilmiştir. Karballa Oteli, şu anda Kirkit Turizm tarafından binicilik, dağ bisikleti, doğa yürüyüşü ve kültür turizmi merkezi olarak işletilmektedir.
Kilise Camii (St. Gregory Kilisesi): 385 yılında Teodosius tarafından Ortodoks inancının kurucusu olan Aziz Gregori adına yaptırılmıştır. 15,5 asır boyunca kilise olarak hizmet veren bina, 1924 nüfus mübadelesinden sonra cami olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Yüksek Kilise (Analepsis Manastırı): İçinde Bizans döneminden kalma bir şapelin bulunduğu yüksek kayanın tepesinde 19.Y.Y'da inşa edilmiştir. Çok sayıda obsidyenden yapılmış malzemenin bulunduğu kilise çevresi şüphesiz önemli bir neolitik yerleşim merkezidir. Yüksek Kilise'den Güzelyurt ve Hasan Dağı'nın (3268 m.) görünüşü nefes kesecek güzelliktedir.
Kızıl Kilise: V. YY. olarak tarihlenen kilise 4 sütun üzerine inşa edilmiş bir kubbe yapısına sahiptir. Freskolarında incilden sahneler ve havarilerin portreleri vardır. Aziz Gregori ömrünün son günlerini bu kilise civarındaki çiftliğinde geçirmiştir.
Cafalar Kilisesi: 10. Y.Y' dan kalma hala iyi durumdaki fresklerle bezenmiş bir Bizans kilisesidir. O dönemden kalma değişikliğe uğramamış en iyi örneklerden birisidir.
Kaya Camii : Osmanlı döneminden kalma, Gelveri'deki Müslüman Türk halkın ibadet yeridir. Kayadan oyma mihrap ve minbere sahiptir. Kaya Camii'nin yanındaki eski Gelveri çok güzel bir panoramik manzarayla ayaklarınızın altındadır.
Kaya Camii : Mihrabı ve minberi kayadan oyma, son cemaat yeri ise tomoz örtü sistemiyle inşa edilmiştir.
Gaziemir Yer Altı Şehri: Yeraltı şehrinin girişinde yaklaşık 10 m uzunluğunda ilginç bir taş örme koridor bulunmaktadır. Bu koridor, bir örneğini Hitit başkenti Hattuşa'da gördüğümüz tarzda bindirme tekniği ile inşa edilmiştir. Kayaya oyularak yapılmış olan Kapadokya'da yeraltı şehirlerinin hiç birinde bu tarz bir yapılanmaya rastlanmamaktadır. Koridorun sonunda yeraltı kompleksinin diğer bölümlerine ulaşmamızı sağlayan üstü açık bir alana çıkılmaktadır. Yapının diğer bölümlerine bu alandan geçilebilmektedir.
Antik Gelveri Evleri: Güzelyurt'taki Rumlar tüm Anadolu'da taş ustaları olarak bilinirlerdi. Bölgedeki yumuşak kaya yapısı bu ustaların taştan şaheserler yapmasına yardımcı olmuştur.
foto-haber: M.YIKMAZ
